30 lat „Nevermind” Nirvany. Wspominamy najważniejszy album grunge’u

Za najlepszy album lat 90. „Nevermind” uznali niedawno dziennikarze kontrkulturowej biblii – magazynu „Rolling Stone”. Możecie się z nimi nie zgadzać, ale jedno nie ulega wątpliwości: fenomen „Nevermind” nie ogranicza się wyłącznie do płyty i 12 skądinąd genialnych utworów, które na nią trafiły. „Nevermind” to artystyczny manifest ruchu stanowiącego najważniejszy ruch w muzyce rockowej po okresie rewolucji punkowej. Nic bowiem nie wywarło takiego wpływu na szeroko pojętą sztukę lat 90. jak grunge, będący odpowiedzią na coraz to bardziej gorączkową pogoń za wielką karierą i jeszcze większymi pieniędzmi pokolenia zblazowanych japiszonów.

Grunge był ponury i pesymistyczny, treści, jakie ze sobą niósł, tworzyły wypadkową złości, frustracji i beznadziejnego nihilizmu. Nirvana potrafiła jednak zmieścić swoją twórczość w granicach komercji, nie idąc przy tym na szczególne kompromisy. Tak było z „Nevermind”. Jakkolwiek pełen brudnego, gitarowego grania, sprzęgających wzmacniaczy i brzmieniowego nonkonformizmu, album otworzył grunge’owi drogę do mainstreamu, zapewniając przy okazji członkom Nirvany status supergwiazd. Status, który jak miało się później okazać, przerósł ich wszystkich.

Ulubieńcy MTV lepsi niż Michael Jackson

Niewykluczone, że sukces płyty byłby mniejszy, gdyby nie otwierający ją utwór „Smells Like Teen Spirit”, przytomnie wybrany przez zespół na pierwszy singiel promujący „Nevermind”. Oparty na chwytliwym gitarowym motywie utwór, którego tytuł został pożyczony od nazwy dezodorantu dla młodzieży, stał się wielkim hitem, przez długie tygodnie okupując czołowe miejsca prestiżowych list przebojów. Do historii przeszedł również klip do „Smells Like Teen Spirit”, nagrany w sali gimnastycznej za niecałe 50 tys. dolarów. Mimo prostego scenariusza (ot, utrzymany w punkowym duchu koncert Nirvany dla szalejącego tłumu nastolatków, kończący się totalną demolką) teledysk podchwyciła wpływowa wówczas i kreująca trendy telewizja MTV.

Emitując regularnie klip do „Smells Like Teen Spirit”, telewizja MTV przyczyniła się do eksplozji popularności Nirvany. Wsparty sukcesem pierwszego singla album „Nevermind” sprzedawał się znakomicie, przecierając szlaki innym zespołom z nurtu rocka alternatywnego, skwapliwie korzystającym z popularności rozsławiającej grunge’ową scenę Seattle Nirvany. Kto był zespołem nr 1, nie mogło być jednak wątpliwości. Na początku stycznia 1992 r. album „Nevermind” trafił na 1. pozycję notowania Billboard 200 (lista najlepiej sprzedających się płyt w Stanach Zjednoczonych), zastępując na niej „Dangerous” Michaela Jacksona. Był to jasny komunikat, że Nirvana ma wszystko, by stać się wielką gwiazdą – i że właśnie nią została.

Pocztówka z Seattle

Szacunek publiczności i ogromna sława Nirvany, które przełożyły się na znakomite wyniki sprzedaży „Nevermind”, nie wzięły się znikąd. Dość powiedzieć, że album to kwintesencja talentu Cobaina – jego umiejętności pisania chwytliwych melodii i niesamowitej charyzmy, która znajdywała ujście w zachrypniętym głosie Kurta. „Nevermind” to również bezbłędne, grunge’owe szaleństwo Krista Novoselica i Dave’a Grohla, dewastujące banał niektórych momentów tego albumu. Wszystko to stworzyło szorstkie, surowe brzmienie, w pełni objawiające się w nośnych numerach, takich jak „In Bloom”, „Come As You Are” czy „Lithium”. Każdy z nich jest jak pocztówka z ogarniętego grunge’ową gorączką Seattle początku lat 90., co w dużej mierze trzeba zapisać na konto Butcha Viga, producenta płyty.

Ale „Nevermind” ma też względnie spokojniejsze momenty, jak „Polly” czy „Something The Way” – spokojniejsze w formie, ale na pewno nie w treści. „Polly” to prawdziwa historia uprowadzenia i gwałtu 14-latki, przedstawiona z punktu widzenia porywacza. „Something In The Way” to z kolei niezwykle plastyczny powrót Cobaina do czasów, kiedy wyrzucony z domu błąkał się bez dachu nad głową i nocował gdzie popadnie. Po drugiej stronie barykady są numery neurotycznie punkowe: „Breed” i „Territorial Pissings”. „Nevemind” bynajmniej nie jest albumem jednowymiarowym, jak twierdzą niektórzy, choć jest to album wyjątkowo lekkostrawny, zwłaszcza w porównaniu do dokonań innych wielkich grunge’owych składów na czele z Alice In Chains czy Soundgarden.

Wygrał biznes

„Nevermind” Nirvany to przykład na to, jak efekt potrafi przerosnąć oczekiwania. W założeniu wydawcy – wytwórni DGC Records – „Nevermind” miało się rozejść w nakładzie 250 000 egzemplarzy, podczas gdy do dziś sprzedano ponad 30 mln kopii płyty. Koszt jej nagrania wyniósł przy tym „tylko” 100 tys. dolarów, z czego mniej więcej jedną trzecią wyniosło honorarium dla producenta. Dużo? Biorąc pod uwagę brzmienie „Nevermind”, to raczej grosze. Bo to właśnie Butch Vig jest cichym bohaterem tego krążka. Największym wygranym został natomiast biznes.

Jeśli grunge zabił glam rock i pudel metal, Nirvana albumem „Nevermind” przybiła gwóźdź do trumny obu tym nurtom, wysyłając na wcześniejszą emeryturę poruszających się w ich obrębie wykonawców. Showbiznes szybko jednak pożarł grunge, który przerodził się w modę. Zespołów podobnych do Nirvany zaczęło się pojawiać mnóstwo. Bycie wyrzutkiem nagle stało się trendy. Kurt Cobain stał się częścią tego, przed czym konsekwentnie uciekał. Choć po „Nevermind” jego kariera nabrała rozpędu, siły twórcze Cobaina powoli staczały się w niebyt. Wkrótce miało doprowadzić do tragicznych wydarzeń i finalnie śmierci artysty. Ale to już zupełnie inna historia.

Nevermind” po 30 latach

Muzyka Nirvany wciąż cieszy się dużą popularnością, a sam zespół uchodzi za niekwestionowaną legendę. Ale czy gdyby Nirvana pojawiła się dziś i dziś wydałaby „Nevermind”, powtórzyłaby sukces sprzed blisko trzech dekad? Niedawno ocenił to producent płyty Butch Vig.

– Sądzę, że ciężko byłoby powtórzyć tamten moment – stwierdził Vig, rozmawiając z magazynem „NME”. – Gdyby premiera „Nevermind” miała miejsce teraz, pomimo tego, że to świetny album, nie miałby tego samego wpływu na kulturę. To był idealny czas na wydanie płyty. Dochodziło wtedy do zmian w muzyce i dało się wyczuć coś w rodzaju rewolucji. Potrafię sobie wyobrazić, że coś podobnego dzieje się ponownie, ale nie w taki sam sposób.

Vig zauważa, że dziś trudno jest stworzyć mit artysty, taki jak ten, który urósł wokół Nirvany. Jego zdaniem utrudniają to media społecznościowe i to, że aby utrzymać popularność, gwiazdy muszą mieć bardzo intensywny kontakt z fanami na Facebooku, na Instagramie i innych popularnych platformach. Zdaniem Viga utrudnia to kreowanie jednoznacznie kontrkulturowego wizerunku.

„Nevermind” po 30 latach wciąż nieźle się trzyma. „Smells Like Teen Spirit” niedawno stuknął okrągły miliard wyświetleń na YouTube i Spotify, co świadczy o tym, że muzyka z płyty przetrwała próbę czasu i wciąż znajduje swoich odbiorców. Jej długowieczności przysłużył się ostatnio również Spencer Elden, dziś 30-letni już bobas z okładki „Nevermind”, który w sierpniu pozwał zespół i domaga się od niego pokaźnego odszkodowania. Sprawa wciąż jest w toku. Bez względu na to, czy sąd rzeczywiście uzna okładkę „Nevermind” za przykład dziecięcej pornografii, czy nie, o „Nevermind” długo jeszcze nie zapomnimy.